Yer Altı Maden İşçilerinin Çalışma Süreleri ve Saat Ücretlerinin  Hesaplanması ile Hafta Tatili İzin Süreleri (  Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 20.05.2025 Tarihli Kararı Çerçevesinde İnceleme )

1. Giriş

Türkiye’de maden işçileri, çalışma koşulları bakımından en yüksek risk grubunda yer alan işçiler arasında bulunmaktadır.

Yer altı çalışma ortamının fiziksel zorlukları, iş kazası tehlikesi  ve sağlık riskleri nedeniyle, bu işçilerin çalışma süreleri ve dinlenme hakları özel düzenlemelere tabidir.

Bu makalede, yer altı maden işçilerinin çalışma koşulları, Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 20.05.2025 tarihli ve 2025/3595 E., 2025/4600 K. sayılı kararı çerçevesinde incelenmiştir.

Söz konusu kararda, yer altı maden işçilerinin haftalık çalışma süresinin 37,5 saat, günlük çalışma süresinin 6,15 saat ve aylık çalışma süresinin 187,5 saat üzerinden hesaplanması gerektiği kabul edilmiştir. Bu karar, maden işçilerinin çalışma süreleri, fazla mesai hesaplamaları ve dinlenme hakları açısından önemli sonuçlar doğurmaktadır. [1]

2. Yer Altı Maden İşçilerinin Çalışma Süreleri ve Ücretlerinin Hesaplanma Şekli

4857 sayılı İş Kanunu’nun 63’üncü  maddesi, genel çalışma süresini haftalık 45 saat olarak belirlemiştir. Ancak aynı maddede, yer altı maden işlerinde çalışan işçiler için bu sürenin günde en çok 7,5 saat, haftada en çok 37,5 saat olacağı hüküm altına alınmıştır. Bu düzenleme, maden işçileri için özel bir koruma normu niteliğindedir.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 41’inci maddesi kapsamında  yer altı maden işçilerine fazla çalışma yaptırılamaz. Yeraltı maden işçilerine ancak  Kanunun 42’inci  maddesi uyarınca zorunlu nedenlerle ya da yine Kanunun 43’üncü maddesi uyarınca olağanüstü hallerde fazla çalışma yaptırılabilir.

Fazla Çalışma Yönetmeliğinin 7’inci maddesinin c bendi uyarınca da, maden ocakları, kablo döşemesi , kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında fazla çalışma yapılamaz.

Zorunlu veya olağan üstü hallerde yapılan fazla çalışmalarda işçinin onayı aranmaz. 

 İş Kanunu’nun 41’inci maddesinin 10’uncu fıkrası gereğince de , yer altında maden işlerinde çalışan işçilere, bu Kanunun 42’inci maddesi ve 43’üncü maddesi kapsamında sayılan hallerde haftalık otuz yedi buçuk saati aşan her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %100’den az olmamak üzere arttırılması suretiyle ödenir.

İ ş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 30’uncu  maddesine dayanılarak hazırlanan Sağlık  Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedi buçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmeliğin  4’üncü  maddesinin “o” bendinde de,  yer altı maden ocakları işleri (elementer cıva bulunduğu saptanan cıva maden ocakları hariç), günde azami yedi buçuk saat çalışılabilecek işler arasında sayılmıştır.

Söz konusu Yönetmeliğin 7’inci maddesinde  sayılan bu işlerde fazla çalışma yapılamayacağı düzenlenmiştir. Ayrıca ,yine Yönetmeliğin 6’ıncı maddesi gereğince  belirtilen işlerde çalıştırılan işçiler, işin niteliğine göre  belirlenen günlük en çok çalışma sürelerinden sonra diğer herhangi  herhangi bir işte de çalıştırılamayacaklardır.

Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedi buçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmeliğin  4’üncü maddesine göre, günde  7,5 saat çalışılması gereken işlerde çalışan işçinin, 7,5 saati aşan çalışma süreleri doğrudan fazla çalışma niteliğindedir. Yüksek Mahkeme tarafından yapılan bu tür çalışmalar yasaklı çalışma olarak tanımlanmaktadır.

Yargıtay konuyla ilgili bir uyuşmazlıkta,  “…Somut olayda davacının Sağlık Kuralları Bakımından Günde  Ancak Yedi buçuk Saat veya Daha Az Çalıştırılması Gereken İşler Hakkında Yö netmelik kapsamına giren bir işyerinde günde 8,5 saat çalıştırıldığı dosyadaki  bilgi ve belgelerden anlaşılmaktadır. Yargıtay’ın istikrarlı uygulamasına göre bu tür işlerde günlük 7,5 saati aşan çalışma, fazla mesai olarak nitelendirilmektedir. Buna göre davacı günlük   7,5 saati aşan çalışma için fazla çalışma ücretine hak kazanmıştır.” şeklinde hüküm kurmuştur. [2]

Yukarıda belirtilen yasal düzenlemeler çerçevesinde; bugüne kadar  yer altı maden işyerlerinde çalışan maden işçilerinin haftalık  çalışmaları haftanın 5 günü günde 7,5 saat çalışma ve haftada 2 gün hafta tatili izni kullanma şeklinde kurgulanarak uygulanmaktadır.

3.Yer Altı Maden İşçilerinin Çalışma Süreleri ve  Saat Ücretlerinin  Hesaplanması İle   Hafta Tatili İzni Sürelerine İlişkin Yüksek Mahkeme Kararı  

Yargıtay 9’uncu Hukuk Dairesi’nin 20.05.2025 tarihli kararında, yer altı maden işçilerinin saat ücretinin hesaplanmasında aylık 187,5 saatlik sürenin esas alınması gerektiğine hükmetmiştir. Kararda, haftalık çalışma süresinin 37,5 saat, haftalık çalışılan gün sayısının 6 olduğu, bu durumda günlük fiili çalışma süresinin 6,15 saat olarak kabul edilmesi gerektiği belirtilmiştir.

Ayrıca, işçilerin kural olarak haftada bir gün izin kullanacakları, bunun dışında madde gerekçelerinde belirtilse de  yasada ikinci bir tatil gününün öngörülmediği ifade edilmiştir. [3]

“4857 sayılı Kanun’da veya diğer mevzuatta yeraltında çalışan maden işçilerinin hafta tatilinin en az 48 saat (2 gün) olduğu yönünde bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu durumda yeraltında çalışan maden işçilerinin hafta tatili hakları bakımından esas alınması gereken hüküm, 4857 sayılı Kanun’un 46/1 hükmüdür. Söz konusu hükme göre yeraltı maden işçileri de, 4857 sayılı Kanun kapsamındaki diğer işçilerde olduğu gibi, Kanun kapsamına giren işyerlerinde, tatil gününden önce 63. maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile 7 günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az 24 saat dinlenme hakkına sahiptir. Hâl böyle olunca yeraltı maden işçilerinin saat ücretlerinin hesabında; haftalık çalışma süresinin 37,5 saat, haftalık çalışılan gün sayısının ise 6 gün olarak kabulü gerekir. Bu durumda saat ücretinin tespitinde izlenmesi gereken yöntem, haftada 6 gün çalışan ancak haftalık çalışma süresi 45 saat olan bir işçinin saat ücretinin tespitinde dikkate alınan yöntemle aynıdır. Haftalık çalışma süresi 45 saat olan bir işçinin saat başına düşen ücret tutarı; günlük ücret sisteminde günlük ücretinin 7,5’a (7 saat 30 dakika) bölünmesi (45:6=7 saat 30 dakika), aylık ücret sisteminde ise aylık ücretinin 225’e bölünmesi suretiyle bulunur. Haftalık çalışma süresi 37,5 saat olan yeraltı maden işçisi bakımından da saat ücreti; günlük ücret sisteminde günlük ücretinin 6,15’e (6 saat 15 dakika) bölünmesi (37,5:6=6 saat 15 dakika), aylık ücret sisteminde aylık ücretinin 187,5’a bölünmesi suretiyle tespit edilmelidir.”[4]

 Bu karar, maden işçilerinin ücret hesaplama yöntemlerinde yeknesaklık sağlanması açısından önem taşımaktadır.

4. Kararın Uygulamadaki Yansımaları ve Değerlendirme

Yargıytay 9’uncu Hukuk Dairesinin söz konusu kararı, işçi lehine bir yorum niteliği taşımaktadır. İşverenler açısından ise bordro ve ücret hesaplamalarında standart bir uygulamayı getirdiğinden , bu konu ortaya çıkan  uyuşmazlıkları ortadan  kaldıracaktır.

 Aylık ücretin 187,5 saate bölünmesi, fazla çalışma ücretlerinin doğru hesaplanması açısından büyük önem taşımaktadır.

 Ayrıca bu karar, maden işçilerinin haftalık dinlenme hakkını da açık biçimde tanımlayarak, uygulamada yaşanan belirsizlikleri gidermektedir.

 İşverenin haftalık çalışma süresi olan 37,5 saati, haftanın 5 gününe bölmek suretiyle kurduğu çalışma sisteminde yer altı maden işçileri yine haftada 2 gün (48 saat) hafta tatili izni kıullanabileceklerdir.

5. Sonuç

Yargıtay 9’uncu. Hukuk Dairesi’nin 20.05.2025 tarihli kararı, maden işçilerinin çalışma süresi, dinlenme hakkı ve ücret hesaplaması açısından önemli bir dönüm noktasıdır.

 Bu içtihat, hem işçi haklarının korunması hem de işveren uygulamalarının standartlaştırılması bakımından iş hukukunun gelişimine katkı sağlamaktadır.

Özellikle yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi sınırlarının ve dinlenme haklarının  açıkça belirlenmesi, iş sağlığı ve güvenliği açısından da olumlu bir etki yaratmaktadır.

[1] Yargıtay 9. HD., 20.05.2025, E.2025/3595, K.2025/4600.

[2] Y.22.HD. E.2015/478, K.2015/9085,T.05.03.2015

[3] “Öncelikle belirtmek gerekir ki 6645 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un (6445 sayılı Kanun) 36. maddesi ile 4857 sayılı Kanun’un 63/1 hükmüne ikinci cümle olarak eklenen “Yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi; günde en çok yedi buçuk, haftada en çok otuz yedi buçuk saattir.” şeklindeki düzenlemenin madde gerekçesinde “…Böylece, bu işçilere yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az kırksekiz saat hafta tatili sağlanması amaçlanmıştır….” ifadelerine yer verilmiştir. Aynı şekilde 4857 sayılı Kanun’un yeraltı maden işçilerinin fazla çalışma ücretini düzenleyen 41/10 hükmünü değiştiren 6645 sayılı Kanun’un 34. maddesinin “Kanun ile, çalışma süresinden sayılan haller dahil, yer altında çalışan maden işçilerine haftada iki gün hafta tatili sağlanması amacıyla günlük çalışma süresi en çok yedibuçuk saat, haftalık çalışma süresi ise en çok otuzyedibuçuk saat olarak belirlendiğinden, bu değişikliğe uyum sağlanması amacıyla madde ile, 4857 sayılı Kanunda gerekli değişiklik yapılmıştır.” şeklindeki madde gerekçesinde yeraltı maden işçileri bakımından 2 gün hafta tatilinden söz edilmiş ise de ilgili maddelerde bu anlama gelebilecek bir metne yer verilmiş değildir.

Diğer taraftan işverenin haftalık çalışma süresi olan 37,5 saati, haftanın 5 gününe bölmek suretiyle kurduğu çalışma sisteminde haftada 48 saatlik dinlenme gerçekleşebilecektir. Nitekim somut olayda davacı işverenin uygulaması da bu yöndedir. Ancak bu tür bir uygulamada Kanun’da öngörülen haftalık kanuni dinlenme süresi değişmediğinden, fazla çalışma ücreti hesabına esas alınması gereken saat ücretinin belirlenmesine esas alınacak süre etkilenmez.” Yargıtay 9. HD., 20.05.2025, E.2025/3595, K.2025/4600.

[4] Yargıtay 9. HD., 20.05.2025, E.2025/3595, K.2025/4600.

Murat AYGAR 
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
ÇSGB Em. İş Başmüfettişi
info@krgbilir.com