Fazla çalışma onayını geri çeken işçinin iş sözleşmesini fesih koşulları
1.GİRİŞ
Fazla çalışma, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 41’inci maddesinde düzenlenmiş olup haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilir. Fazla çalışmanın yapılabilmesi için işçinin önceden yazılı onayı gereklidir. Bu onay işçinin serbest iradesine bağlıdır ve işçi dilediği zaman geri çekebilir. Ancak bu durum, iş sözleşmesinin akıbeti bakımından bazı tartışmaları gündeme getirmektedir. İşveren, fazla çalışma onayını geri çeken işçinin iş sözleşmesini belirli koşulların gerçekleşmesi halinde haklı ya da geçerli nedenle feshedebilir.
2.İŞÇİ TARAFINDAN FAZLA ÇALIŞMA ONAYININ GERİ ÇEKİLMESİ
İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinin 9’uncu maddesi uyarınca, “Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yapmak istemeyen işçi verdiği onayı otuz gün önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmak kaydıyla geri alabilir.”
Yönetmelik hükmüne göre işçinin onayını geri alması için herhangi bir sebebe dayanma zorunluluğu bulunmamaktadır. İşçinin onay vermekten vazgeçtiğini 30 gün önceden işverene bildirmesi gerekli ve yeterlidir[1]
Bu bir aylık süre içinde işveren isterse işçi fazla çalışma yapmaya devam edecektir.[2]
Yargıtaya göre, fazla çalışmaya muvafakat vermiş olan işçi ,sonradan bu onaydan dönebilir..İrade özgürlüğü önceliklidir.
Öte yandan, işçi fazla mesaiye onay vermemiş veya önce vermiş sonra geri çekmişse, bu durum iş görme borcuna aykırılık da oluşturmaz.
3.FAZLA ÇALIŞMA ONAYINI GERİ ÇEKEN İŞÇİNİN İŞ SÖZLEŞMESİNİN HAKLI YA DA GEÇERLİ NEDENLE FESHİ
3.1.HAKLI FESİH
Fazla çalışmaya onay verilmemesi ya da geri çekilmesi, işçinin yasadan kaynaklanan hakkıdır; bu duruma dayanarak kural olarak işveren tarafından haklı fesih yapılamaz.
İşveren, sırf işçi fazla çalışmaya onayını geri çektiği için iş sözleşmesini haklı nedenle feshedemez.
“İşçinin fazla çalışmaya onay vermemesi haklı nedenle fesih sebebi değildir.”[3]
Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışmalar ve fazla sürelerle çalışma için işçinin onayı aranmaz.
İşverenin konuyla ilgili olarak haklı fesih yapabilmesi için, işçinin fazla çalışma onayını geri çekmesinin, iş ilişkisini sürdürülemez hale getiren ciddi sonuçlar doğurması gerekir.
Bu durum, İş Kanunu’nun 25. maddesinde II. Fıkrasında belirtilen doğruluk ve bağlılığa uymayan haklı fesih nedenleri kapsamına girmelidir.
İşçinin fazla çalışma onayını geri çekmesi, işverenin haklı nedenle derhal fesih yapabilmesi için tek başına yeterli bir sebep değildir. Ancak bazı koşullarla işverenin haklı fesih hakkı doğabilir.
Örneğin, işçinin onayı geri çekmesi, işletmenin üretim planlamasını, müşteri taahhütlerinin karşılanmasını veya operasyonel (işin akışını) yönetmesini ciddi şekilde aksatıp zor durumda bırakmak veya baskı yapmak gibi kötü niyetli bir amaç taşıyorsa ve bu durum telafisi mümkün olmayan zararlara yol açıyorsa, bu durum güven ilişkisini zedeleyeceğinden işveren haklı fesih yapabilir.
Türk Medeni Kanunu’nun 2’inci maddesi uyarınca da, “Herkes haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kuralına uymak zorundadır. Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumaz.”
Ancak işçinin haklı bir gerekçeyle (sağlık sorunları, ailevi durumlar vb.) fazla çalışma onayı geri çekmesi halinde, işveren bu duruma uyum sağlamak zorunda olup, iş sözleşmesini haklı nedenle feshedemez.
Sonuç olarak, işçinin fazla çalışma onayını geri çekmesi, tek başına haklı fesih nedeni değildir. İşverenin bu konudaki fesih hakkı, bu durumun işyerinde meydana getirdiği somut zararlara ve iş ilişkisini sürdürülemez hale getiren, bir hakkın kötüye kullanılmasını sonucunu doğuran güven sarsıcı ciddi ihlallere bağlıdır.Bu anlamda, her olay kendi özel koşulları içinde değerlendirilmelidir.
3.2. GEÇERLİ FESİH
İşçinin fazla çalışma onayını geri çekmesi halinde yapılacak geçerli fesih, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 18’inci maddesinde düzenlenen işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli sebebe dayanır.
Fazla mesai onayını geri çeken bir işçinin iş sözleşmesinin geçerli nedenle feshedilip feshedilemeyeceği, bu durumun işin yürütümünü nasıl etkilediğine bağlıdır. İş Kanunu ve Yargıtay kararlarına göre, bu durumun fesih için geçerli bir sebep olarak kabul edilmesi için bazı şartlar aranır.
Yargıtaya göre,“İşyerinde fazla çalışma işin yürütümü için gerekli olduğunda, işçinin onayını geri çekmesi işveren açısından geçerli fesih nedeni sayılabilir.”[4]
Geçerli fesihte, işçi kıdem ve ihbar tazminatına hak kazanır.
İşçi daha önce verdiği fazla mesai onayını geri çektiğinde, bu durumun işyerinde üretimi, işin organizasyonunu veya işyerinin verimliliğini olumsuz yönde etkilemesi gerekir. Aksi takdirde, yalnızca fazla mesai onayını geri çekmek, fesih için geçerli bir sebep teşkil etmez.
Örneğin , işçinin fazla mesai yapmayı reddetmesi nedeniyle işyerindeki üretim hedeflerine ulaşılamaması, siparişlerin zamanında tamamlanamaması veya işlerin aksaması gibi durumlar söz konusuysa; işçinin fazla mesai yapmaması, diğer çalışanların daha fazla yük altına girmesine, vardiya sistemlerinin aksamasına veya iş planlarının bozulmasına neden oluyorsa ( bu durum işyerinin organizasyonunu bozucu bir etki yaratıyorsa), işverenin, fazla mesai onayını geri çeken işçinin iş sözleşmesini feshetmek için dayanabileceği geçerli nedenler söz konusudur.
Yargıtay, fazla mesai onayını geri çeken işçinin iş sözleşmesinin feshini değerlendirirken, olayın somut koşullarını göz önünde bulundurmaktadır.
İşveren, konuyla ilgili olarak geçerli nedenle feshe başvurmadan önce ; işçiye yazılı olarak ihtarda bulunmalı ve fazla mesai yapmamasının işin yürütümünü nasıl etkilediğini açıkça ortaya koymalıdır. İşveren, fazla mesai yapmayan işçiye başka bir görev veya pozisyon teklif etmeli ve fesih kararını en son çare olarak değerlendirmelidir. İşveren, fazla mesai onayının geri çekilmesinin işin yürütümünü olumsuz etkilediğini ve bu durumun fesih için geçerli bir sebep oluşturduğunu ispatlamakla yükümlüdür.
4.SONUÇ
Fazla çalışma, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 41’inci maddesinde düzenlenmiş olup haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilir. Fazla çalışmanın yapılabilmesi için işçinin önceden yazılı onayı gereklidir.
İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinin 9’uncu maddesi uyarınca, “Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yapmak istemeyen işçi verdiği onayı otuz gün önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmak kaydıyla geri alabilir.”
Yönetmelik hükmüne göre işçinin onayını geri alması için herhangi bir sebebe dayanma zorunluluğu bulunmamaktadır.
İşçinin fazla çalışma onayını geri çekmesi, tek başına haklı ya da geçerli fesih sebebi oluşturmaz.
İşveren, sırf işçi fazla çalışmaya onayını geri çektiği için iş sözleşmesini feshedemez.
İşverenin konuyla ilgili olarak haklı fesih yapabilmesi için, işçinin fazla çalışma onayını geri çekmesinin bir hakkın kötüye kullanılması niteliğinde olduğunu, işyerini zor durumda bırakmak veya baskı yapmak gibi kötü niyetli bir amaç taşıdığını, bu durumun telafisi mümkün olmayan zararlara yol açtığını, güven ilişkisini ortadan kaldırdığını ispatlaması gerekmektedir. Bu durum, İş Kanunu’nun 25. maddesinde II. fıkrasında belirtilen doğruluk ve bağlılığa uymayan haklı fesih nedenleri kapsamına girmektedir.
İşçinin daha önce verdiği fazla mesai onayını geri çekmesi halinde, işyerinde üretim, iş organizasyonu veya işyerinin verimliliği bundan olumsuz yönde etkileniyorsa; işyerindeki üretim hedeflerine ulaşılamaması, siparişlerin zamanında yetiştirilememesi veya işlerin aksaması ve benzeri durumlar söz konusu oluyorsa, bu defa işveren 4857 sayılı İş Kanunu’nun 18. maddesinde düzenlenen işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli sebeple iş sözleşmesini feshedebilecektir.
[1] Nuri Çelik, Nurşen Caniklioğlu, Talat Canbolat, Ercüment Özkaraca, İş Hukuku Dersleri, Yenilenmiş 36. Bası sayfa 781
[2] Murat Özveri, Bireysel İş İlişkileri Açısından Türkiye İşçi Hukuku, E.Ceren Özveri Eğitim ve Dayanışma Vakfı Yayını,sayfa 1061
[3] Yargıtay 9. HD, 2018/5907 E., 2019/13252 K., 25.06.2019 T.“
[4] Yargıtay 22. HD, 2014/12248 E., 2016/15392 K.
Murat AYGAR
KRG Danışmanlık Hizmetleri
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
ÇSGB Em. Başmüfettişi
info@krgbilir.com
