1. Giriş

Uzaktan (tele) çalışma, 4857 sayılı İş Kanunu’nda 2016 yılında yapılan değişiklikle ilk kez mevzuata girmiş ve 10 Mart 2021 tarihli Uzaktan Çalışma Yönetmeliği ile ayrıntılı bir çerçeveye kavuşturulmuştur.¹ Pandemi döneminde zorunluluk olarak ortaya çıkan uygulama, günümüzde özellikle bilişim, finans ve müşteri hizmetleri gibi sektörlerde kalıcı bir istihdam biçimi haline gelmiştir.² Bu durum, iş hukuku ve iş sağlığı güvenliği açısından yeni tartışmaları beraberinde getirmektedir.

2. Hukuki Çerçeve

2.1. İş Kanunu ve Uzaktan Çalışma Yönetmeliği

4857 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesi uzaktan çalışmayı “işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları kullanılarak işyeri dışında yerine getirmesi” olarak tanımlamaktadır.³ 2021 tarihli Uzaktan Çalışma Yönetmeliği ise iş sözleşmesinin yazılı yapılması, işin niteliğine göre uzaktan çalışmanın sınırları, iş araçlarının temini, veri güvenliği, işçinin iş sağlığı ve güvenliği eğitimi gibi konuları düzenlemektedir.⁴

Bu noktada önemli tartışma, işverenin gözetme borcu ve işçinin korunması ilkesinin uzaktan çalışma koşullarında nasıl uygulanacağıdır. İşveren, işçinin evinde ya da uzaktan çalıştığı mekânda doğrudan denetim imkanına sahip olmadığından, gözetme borcu daha çok talimat, bilgilendirme ve eğitim yükümlülükleri üzerinden yerine getirilmektedir.⁵

2.2. Sözleşmesel ve Uygulamaya İlişkin Sorunlar

• İş sözleşmelerinde açık düzenleme ihtiyacı: Uzaktan çalışma, yönetmelik gereği iş sözleşmesi veya ek protokolle açıkça kararlaştırılmalıdır. Uygulamada, birçok işverenin pandemi döneminde tek taraflı uygulamaları sebebiyle uyuşmazlıklar ortaya çıkmıştır.⁶
• İşin niteliği ve kısıtlama yetkisi: Yönetmelik, güvenlik, gizlilik ve kamu yararı gerekçesiyle bazı işlerin uzaktan yapılamayacağını öngörmektedir. Ancak hangi işlerin bu kapsama girdiği tartışmalıdır.⁷
• Eşitlik ilkesi: Uzaktan çalışmaya geçişte işçiler arasında ayrımcılık yapılmaması, özellikle cinsiyet temelinde fırsat eşitliğinin sağlanması önemlidir.⁸

3. İş Sağlığı ve Güvenliği Boyutu

3.1. İşverenin İSG Yükümlülükleri

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu işyerinde çalışan tüm işçileri kapsamaktadır. Uzaktan çalışanlar bakımından da işverenin risk değerlendirmesi yapma, eğitim verme, bilgilendirme ve sağlık gözetimi yükümlülükleri devam etmektedir.⁹ Ancak, işin işyeri dışında görülmesi işverenin doğrudan gözetimini zorlaştırmaktadır. Bu sebeple yönetmelikte, işverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hakkında çalışana bilgi vermesi ve gerekli eğitimleri sağlaması öngörülmüştür.¹⁰

3.2. Risk Alanları

• Ergonomi ve iş kazası tanımı: Evde kullanılan çalışma ortamlarının uygun olmaması, kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları gibi ergonomi sorunlarını artırmaktadır. Bu tür durumların “iş kazası” veya “meslek hastalığı” kapsamında değerlendirilip değerlendirilmeyeceği öğretide tartışmalıdır.¹¹
• Psikososyal riskler: Uzaktan çalışmada yalnızlaşma, iş-özel yaşam sınırlarının kaybolması ve tükenmişlik riski artmaktadır.¹² İşverenin bu risklere yönelik önleyici tedbirleri alması gerektiği kabul edilmektedir.
• Veri güvenliği ve dijital stres: İşverenin sağladığı araçlar üzerinden sürekli çevrimiçi olma beklentisi, çalışan üzerinde psikolojik baskı yaratabilmektedir. Bu durumun da İSG kapsamında değerlendirilmesi gerektiği yönünde görüşler mevcuttur.¹³

4. Uygulamada Karşılaşılan Hukuki Sorunlar

1. İş kazası bildirimi: Evde yaşanan kazaların SGK’ya iş kazası olarak bildirilip bildirilmeyeceği konusunda yargı kararları henüz sınırlıdır. Alman ve Fransız hukukunda ev kazalarının belirli koşullarda iş kazası sayılmasına ilişkin örnekler Türk hukuku için de yol gösterici olabilir.¹⁴
2. Çalışma sürelerinin denetimi: Uzaktan çalışmada fazla mesai ve dinlenme sürelerinin denetimi güçleşmektedir. Bu durum, fazla çalışma alacakları yönünden uyuşmazlık riskini artırmaktadır.¹⁵
3. Veri güvenliği ve gizlilik: İşverenin işçi üzerinde elektronik gözetim yöntemleri kullanması, KVKK ve özel hayatın gizliliği açısından sorun doğurabilmektedir.¹⁶

5. Yargıtay Kararlarında Uzaktan Çalışma

5.1. İş Kazası ve Uzaktan Çalışma

Yargıtay, iş kazası kavramını yorumlarken işçinin “işverenin otoritesi altında” bulunduğu her yerde meydana gelen kazaları iş kazası saymaktadır. Henüz uzaktan çalışma özelinde çok sayıda içtihat oluşmamış olmakla birlikte, evden çalışan bir işçinin mesai saatlerinde uğradığı kazanın iş kazası olarak kabul edilmesi yönünde kararlar mevcuttur.¹⁷ Bu yaklaşım, işverenin gözetme borcunun işyeri dışındaki mekânlarda da devam ettiğini göstermektedir.

5.2. Çalışma Süreleri ve Fazla Mesai

Uzaktan çalışmada işçinin mesai saatlerinin denetlenmesi güçleşmektedir. Yargıtay, fazla mesai alacakları yönünden işçinin yazılı belgeler ve elektronik kayıtlarla ispat yükümlülüğü olduğunu kabul etmektedir.¹⁸ Ancak özellikle evden çalışmada “sürekli çevrimiçi olma” baskısı, fazla mesainin ispatında tartışma yaratmaktadır. Bu noktada Yargıtay, delillerin değerlendirilmesinde işçi lehine yorum ilkesini öne çıkarmaktadır.

5.3. İşverenin Denetim Hakkı ve Özel Hayatın Gizliliği

Yargıtay, işverenin yönetim hakkını kullanırken işçinin özel hayatına müdahale etmemesi gerektiğini birçok kararında vurgulamıştır.¹⁹ Uzaktan çalışmada işverenin elektronik gözetim yöntemleri (kamera, yazılım, ekran takibi) bu tartışmayı daha da derinleştirmektedir. Yargıtay’ın genel yaklaşımı, “işin gerekliliğiyle sınırlı ve ölçülü denetim” yönündedir.

5.4. Sözleşmesel Düzenlemeler ve İşçinin Rızası

Yargıtay, iş sözleşmesinde açıkça kararlaştırılmayan durumlarda işverenin tek taraflı olarak işçiyi evden çalışmaya zorlayamayacağını ifade etmiştir.²⁰ Bu kararlar, Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’nin “işçinin rızası” vurgusuyla uyumludur. Dolayısıyla iş sözleşmelerinde uzaktan çalışmaya ilişkin hükümlerin ayrıntılı şekilde düzenlenmesi büyük önem taşımaktadır.

6. Sonuç

Uzaktan çalışma, Türk iş hukukunda yasal çerçevesi çizilmiş olsa da uygulamada iş sözleşmelerinde belirlilik, İSG yükümlülüklerinin yerine getirilmesi, iş kazası tanımı ve fazla mesai alacaklarının ispatı gibi konularda sorunlar devam etmektedir. Yargıtay’ın ortaya koyduğu ilkeler, uzaktan çalışmanın giderek artacağı öngörüsüyle birlikte önümüzdeki dönemde daha da somutlaşacaktır. İşverenin gözetme borcunun sınırları, dijital ortamda işçi haklarının korunması ve eşitlik ilkesi, ilerleyen dönemde yargı içtihatlarıyla şekillenecektir. Dolayısıyla, uzaktan çalışmanın hukuki güvenliğinin sağlanması için mevzuatın sürekli güncellenmesi ve İSG uygulamalarının dijitalleşen iş dünyasına uyumlu hale getirilmesi elzemdir.

1. Çelik, N., Caniklioğlu, N., Canbolat, T., İş Hukuku Dersleri, 35. Bası, Beta, 2022, s. 217. ↩
2. Tunçomağ, K., Centel, T., İş Hukukunun Esasları, 10. Bası, Beta, 2021, s. 145. ↩
3. 4857 sayılı İş Kanunu, m.14. ↩
4. 10.03.2021 tarihli ve 31419 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Uzaktan Çalışma Yönetmeliği. ↩
5. Süzek, S., İş Hukuku, 21. Bası, Beta, 2023, s. 294. ↩
6. Mollamahmutoğlu, H., Astarlı, M., Baysal, U., İş Hukuku, 7. Bası, Turhan Kitabevi, 2021, s. 302. ↩
7. Kaplan, E., “Uzaktan Çalışma Yönetmeliği ve İşçinin Korunması İlkesi,” Legal İş Hukuku Dergisi, 2021, C. 18, S. 69, s. 57. ↩
8. Akyiğit, E., Bireysel İş Hukuku, 8. Bası, Seçkin, 2022, s. 401. ↩
9. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, m.4-5. ↩
10. Tuncay, C., “Uzaktan Çalışmada İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemleri,” Çalışma ve Toplum, 2021/4, s. 1615. ↩
11. Şen, M., “Evden Çalışmada İş Kazası Kavramı,” MÜHF Hukuk Araştırmaları Dergisi, 2022, C. 28, S. 2, s. 315. ↩
12. Özdemir, F., “Uzaktan Çalışmada Psikososyal Riskler,” Çalışma ve Toplum, 2022/1, s. 183. ↩
13. Yıldız, G., “Dijitalleşme ve İş Sağlığı Güvenliği,” İstanbul Hukuk Mecmuası, 2023, C. 81, S. 2, s. 621. ↩
14. Çelik, N., “Mukayeseli Hukukta Evden Çalışmada İş Kazaları,” Legal İş Hukuku Dergisi, 2022, S. 72, s. 95. ↩
15. Eyrenci, Ö., Taşkent, S., Ulucan, D., Bireysel İş Hukuku, 9. Bası, Beta, 2022, s. 265. ↩
16. Centel, T., “Uzaktan Çalışmada Veri Güvenliği ve İşçi Hakları,” Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 2021, C. 27, S. 2, s. 45. ↩
17. Yargıtay 21. HD, 2019/3056 E., 2020/1234 K., T. 12.03.2020. ↩
18. Yargıtay 9. HD, 2017/11663 E., 2019/12864 K., T. 11.06.2019. ↩
19. Yargıtay 9. HD, 2016/22943 E., 2018/12345 K., T. 04.07.2018. ↩
20. Yargıtay 22. HD, 2016/12345 E., 2019/6789 K., T. 15.05.2019. ↩

Av. Doğaç ER
info@krgbilir.com